ՊԱՏԱՌ ՄԸ ԱՆԴԻ ԱՇԽԱՐՀԷՆ ԵՒ ՊԷՅՐՈՒԹՑԻ ՄՕՐԱՔՈՅՐՍ
Դկտ. Յակոբ Չոլաքեան
January 11, 2021
Արեւը շրջեր էր արեւմուտք՝ ծովուն վրայ, երբ բեռնակիր Չիլփազ Ալպերթը ջորի մը բեռով մտաւ մեր բակը:
- Գացէք դիմաւորեցէք,- ըսաւ,- քեռմայրն ու մօրքուրը բերի, խեղճերը այս ճամբաներէն դժուար կը քալեն:
Գիտէինք, որ Պէյրութէն եկողները առտու կանուխ պաս կը նստէին, կէսօրը անց կ’իջնէին Լաթաքիա, ուրկէ ալ Գառնիկի պասով կ’ելլէին Քեսապ, իսկ անկէ ետք, ուշ երեկոյեան կամ մութը կոխած, էշով կամ հետիոտն կը հասնէին մեր գիւղը:
Մենք ուրախութեամբ վազեցինք ճամբան: Քեռմայրը ամեն տարի իշաբեռ մը նուէրներով կու գար, իսկ մօրքուրը՝ առաջին անգամն էր: Քրոջ հարսանիքին չէր եկած, բողոքելով թէ ինչպէս քոյրը հարս կը ղրկեն թուրքի բերանին ինկած գիւղ մը: Չէր եկած ու նստեր լացեր էր; Պօղոս պապուկը Մարաշի Ֆընտըճագ գիւղէն էր, իսկ քեռմայրս՝ Չորք Մարզպանէն. անոնք համաձայն էին, որ իրենց աղջիկը հայկական արդար գիւղ մը հարս երթայ, իր տունն ու գիւղը սիրող մարդու մը զաւկներուն մայր ըլլայ…Այդպէս մտածեր էին:
Գիտէինք, որ մօրքուրը ամուսնացած է. մայրս հարսանիքին գացած է: Պապուկը ողջ եղած ատենը: Նկար կայ. մեծ քոյրս քեռմայրիս ծունկին վրայ, իսկ մայրս ձախ ձեռքը դրած հօրը ուսին, ծածկելով փորը, ուր ես կ’աճէի: Հիմա մօրքուրս արդէն 4 զաւակ ունէր, իսկ մենք հինգ էինք:
Վերի թաղին առջեւ հանդիպեցանք իրենց: Քաշուեցանք ճամբուն մէկ կողմը, վիզերնիս ծռած, աչքերնիս գետին՝ ինչպէս գիւղի բոլոր անհամարձակ պզտիկները: Միայն մեծ քոյս վազեց-գրկեց-համբուրեց-խօսեցաւ: Քեռմայրս մօտեցաւ մեզի, համով-համով պաչեց ու մէկ-մէկ հրեց մօրքուրին կողմը, որ լալով եւ մեր անունները կրկնելով պագաւ ու պագաւ քրոջ զաւակները: Գիրուկ, փայլուն մորթով համով կին մըն էր, ու միչեւ տուն հասնիլը ա՛լ խօսք բան չձգեց իր հօրն ու մօրը, որ համաձայնած էին իր քրոջ այստեղ հարս գալուն;
- Նայէ, նայէ,- կ’ըսէր,- երկու կողմը սեւ լեռներ, որ կը մօտենան ու հիմա կը փլին մեր գլխուն… Այս ձագուկները հոս ինչպէ՞ս պիտի մեծնան… Սա ի՞նչ է… Գարատուրան կ’ըսեն, ի՛նչ կ’ըսեն… Ասիկա գարա գարա տուրան է.. Սեւ գիւղ է քու սեւ բախտիդ պէս, վայ իմ քոյրս, վա՜յ…
Մօրքուրս ուր գիտնար, որ մեր աշխարհի ապահով սահմաններն էին այդ հսկայ լեռները, ու դիմացը, երկու լեռներուն մէջտեղը բացուող ծովը, ուր արեւը հիմա կը գլորէր, մեզ անեզրութեան տանող կապոյտ ճամբան էր…
- Աղջի՛կս,- կ’ըսէր քեռմայրս,- այդպէս մի՛ տեսներ, ասիկա կտոր մը այն անդի աշխարհն է,- ձեռքով ցոյց կու տար Թուրքիան,- ուրկէ զիս ու հայրդ պէյրութները քշեցին…
Չիլփազ Ալպերթը բեռը ներս հրեր էր ու կը վերադառնար, մայրս ալ փոքրիկ քրոջս ձեռքը բռնած, թաշկինակով աչքերը սրբելով՝ կը մօտենար;
Երկու քոյր իրարու գիրկ ինկած՝ իրարմէ չէին կրնար բաժնուիլ:
Քեռմայրս գրպանը պահած քաղցր համով բաներ մեզի կը բաժնէր մէկ-մէկ, իսկ մօրքուրս, մօրս ուսը բռնած, հազիւ կը քալէր մեր քարքարոտ ճամբայէն:
Մեր գամբռը՝ Ասլանը, առջեւի երկու ոտքերը բակի բազրիքին վրայ դրած լաւ քննեց մեզ, մռլտաց, հաւանաբար քեռմայրս ճանչցաւ, որ պոչը թափահարեց, ու մօրքուրիս նայելով բամբ «հաու» մը ըրաւ ու քաշուեցաւ մէկ կողմ:
- Այս ինչ գազան է,- բացականչեց մօրաքոյրս:
-Մեր պահակն է,- պատասխանեց մայրս:
- Պահա՞կ… Այս տան միակ պահակը ամուսինդ է, որ քեզ ու այս ձագուկներդ ձգած այս լեռներուն մէջ Դամասկոսի լոյսերը կը վայելէ…Հերոս ըսելով տուին, թուրքին դէմ կռուած ըսելով տուին. ո՞ւր է հիմա… Կինն ու ձագերը թուրքի սահմանին ձգած ո՞ւր փախեր է, ո՜ւր ...
Մենք կարծես կը հասկնայինք մօրքուրին դժգոհութիւնները, բայց գիտէինք, որ պապան Դամասկոսի սեւ քաուչուկի մրոտ ու աղմկոտ գործարաններուն մէջ մեզի համար ճերմակ հաց կը վաստկէր ու իր անունը կը բաւէր, որ սահմանէն ասդին անցնող թշնամիները չմօտենային մեր ցանկապատին…
Մենք այդքանը գիտէինք…: Ու կը փորձէինք բան մը ընել մօրքուրին սիրտը առնելու համար:
Ես նետուեր էի Ասլանին քամակին ու կը դառնայի բակին մէջ…
- Տե՛ս, մօրքուր, տե՛ս, մեր Ասլանը մեր պոզ էշէն աւելի լաւ է, զիս կը պտտցնէ…
Ատիկա աւելի կը սարսափեցնէր մօրքուրս:
Օգոստոս ամիս էր. լուռ գիշեր էր, գիւղի հովիտի ամբողջ երկայնքին միայն մեկ-երկու լոյս կը պլպլար՝ երկինքէն գետին ինկած փոքրիկ աստղերու պէս: Նստած էինք մեր բարձր պատշգամը, մեր կլոր ցածկեկ ճաշասեղանին շուրջ: Լամբարը մայրս կախեր էր պատէն: Լուսատտիկները կը զարնուէին լամբարի ապակիին ու, փը՛թ-փը՛թ, կ’իյնային գետին: Մօրքուրը կը սոսկար այդ անմեղ միջատներէն:
- Ա՛լ կը բաւէ, հասկցանք, ա՛ռ աթոռդ դռան մէջ նստիր, ձայնդ կտրէ՛,- ըսաւ քեռմայրս:
Այս անգամ ալ՝ մօրքուրս պիտի սարսափէր քարայրի նմանող անորոշ խուրութեամբ մութ սենեակէն: Մայրս ներսի լամբարը չէր վառած, որ գիշերային միջատները ներս՝ լոյսին չխուժեն:
Մենք անհամբեր էինք, որ պայուսակները բացուին, գիտէինք որ այնքան շատ բաներ բերած են մեզի քեռմայրն ու մօրքուրը, բայց մայրս չէր արտօներ.
- Առտուան ձգեցէք, հիմա յոգնած էք, մութ է, առտուան ձգեցէք,- կ’ըսէր մայրս իր մօրն ու քրոջը՝ մեզի ուղղուած յանդիմանութեան մը պէս:
Տէ, գիւղին մէջ խօսք կար՝ անկողին մտնել հաւերուն հաւաբոյն մտած պահուն եւ արթննալ անոնց հետ՝ մութնուլոյսին: Հուրիկը արդէն քնացած էր քեռմայրին գիրկին մէջ, իսկ Լուսինը՝ մօրքուրին ծունկին վրայ, Կիւլէնն ալ ինկեր էր սենեակի բազմոցին վրայ: Վիքին կ’օգնէր մօրս՝ սեղանը հաւաքելու: Ես Ասլանի կրիճին մէջ իր բաժին ընթրիքը դրեր ու վեր ելեր էի:
Եւ յանկարծ՝ թոպեկ (1) մը ոռնաց, յետոյ երկրորդ մը, յետոյ բազմաթիւ ոռնոցներ, տասը-քսան, ով գիտէ: Թոպեկներու ամբողջ վոհմակ մը եկեր էր մեր տունէն հազիւ 100 մեթր անդին Գազենց թզենիին տակ՝ գետին թափած հասուն թուզերը լափելու: Մեր Ասլանը գիտէր ատիկա. ելաւ պարտէզի ցանկապատին վրայ, մէկ-երկու անգամ հաջեց, մռլտաց ու գլուխը տնկած՝ սպասեց: Ան շատ լաւ գիտէր, որ մեր բակէն չհեռանալու պարտաւոր էր, ի՛նչ ալ ըլլար պարագան:
Բայց մօրքուրս սկսաւ ճչալ, լալ ու մօրը փաթթուիլ, թէ՝ «Գազանները եկան մեզ յօշոտելու, հիմա-հիմա թելեֆոն բան մը ըրէք, թող զիս Պէյրութ տանին, հիմա… հիմա…Ես Պէյրութ դառնալ կ’ուզեմ»:
Մենք թելեֆոնին ինչ ըլլալը բնականաբար չէինք գիտեր, բայց մայրս միշտ կ’ըսէր, որ մեր գիւղն ալ շուտով կ’ունենայ ասֆալթէ ճամբայ, ելեկտրականութիւն, տան մէջ հոսող աղբիւր, հեռաձայն եւ ուրիշ բաներ, որ աշխարհը չունի: Ապրողը պիտի տեսնէ…: Ի հարկէ, մենք կ’ուզէինք, որ այդ բաները ըլլան, որպէսզի մաման ուսով ջուր չկրէ աղբիւրէն, ձեռքով լուացք չընէ, կռնակով փայտ չբերէ լեռնէն, հետիոտն Քեսապ չերթայ եւ…, բայց կ’ուզէինք, որ թոպեկները մնան, մեր դիմացի քարափին մէջ բոյն դրած արծիւը մնայ եւ ուրիշ հազար-հազար բան…
Մենք ծիծաղելով կը փորձէինք համոզել, որ «Մօրքո՛ւր, վախնալու բան չկայ, թոպեկներ են, հարսնիք կ’ընեն, քիչ յետոյ կ’երթան…»: Հա՛, հարսնիք կ’ընեն, ճիշդ այնպէս՝ ինչպէս գիւղի կիները իրարու բերանէն խլելով՝ հարսանեաց «լու-լու» կը կանչեն: Մենք գիտէինք ատիկա, երբ գարնան անձրեւէ ետք արեւը կը պսպղար մեր գիւղին վրայ, դիմացի սարալանջերուն վրայ, թոպեկները կ’ոռնային իրարու ձայն տալով, ու մենք ճերմակ ու մաքուր ժայռերու գագաթին վրայ բարձրացած՝ կը ցատկռտէինք երգելով.
Էրիվէկ, էնծըրըվէկ, >Արեւիկ, անձրեւիկ,
Թիպըննըրը հարսնէք: >Թոպեկներու հարսանիք…
- Ամօթ է, աղջիկ,- կ’ըսէր քեռմայրս,- պզտիկները վրադ կը խնդացնես, բան չկայ, չե՞ս գիտեր, որ հաջան շան վրայ քար չեն նետեր, ասոնք ալ այդպէս են, կը լռեն կ’երթան, դուն լուռ գազանէն վախցիր…
Լուռ գազանէն, որ դարանակալ կը յայտնուի յանկարծ դուռիդ առջեւ…
Այս անգամ պէտք է համոզէինք մօրքուրս, որ այո, գիւղին մէջ, գիշերով ջորեկը (բորենի) կրնայ մօտենալ ախոռի դուռին, բայց Ասլանը կայ, հաջոցէն կը հասկնանք, որ ջորեկ կայ, կամ, չես գիտեր, կրնայ երկոտանի գազան ալ ըլլալ, յետոյ մենք մեր գործը կ’ընենք …
Ու ես մօրքուրիս ցոյց կու տայի մամայի բարձին տակ դրուած մեծ լուսարձակն ու ատրճանակը, որուն փամփուշտները մայրս միշտ ծոցին մէջ կը պահէր…
Մօրքուրս մութը մոռցած, լուսատտիկները մոռցած, թոպեկները մոռցած, ջորեկն ալ, այս անգամ գլուխը մեր բարձին դնելու կը վախնար …
Իսկ մենք կ’ուզէինք, որ շուտով առտու ըլլայ, որ մօրքուրս տեսնէր, թէ ինչպէս արեւը, լիզելով մեր լեռնալանջերը, կ’իջնէ դէպի մեր տունը, յետոյ կամաց-կամաց կը սահի մեր պարտէզէն ներս, որպէսզի աւելի քաղցրացնէ աշխարհի մէջ չտեսնուած մեր թուզն ու խաղողը:
- Մօրքո՛ւր, համով է, չէ՞…
(9) Թոպեկ կամ թեպեկ, հին հայերէնի այս բառը Քեսապի բարբառին մէջ ունի շնագայլ իմաստը. Ըստ Աճառեանի՝ «գիշատիչ մի անասուն»: «Թոպէկ թախանձէր զոզնի, թէ զորդիդ քո սան առից, մերկացո զնա զի դիւրին իցէ ի գգուել եւ իբրեւ ետ զնա, ակսաւ ուտել»:
No comments:
Post a Comment