Wednesday, April 23, 2014

Kesab and Anjar: A Tale of Two Villages - Maria Titizian

23 ապրիլ, 2014

Kesab and Anjar: A Tale of Two Villages

Maria Titizian                                                             Civilnet.am

In Latakia, Syria, 45 minutes from Kesab, the Armenians of Kesab, deported, homeless, and rootless appeared to be characters in a story whose collective narrative was abruptly interrupted. The images, the people and their stories left an indelible mark -- their misery was now permanently under our skin. A familiar cycle of dispossession and pain, a rhythm of loss revealed itself to us in ways we never thought possible. My dreams were black that night.
While we thought the journey to Latakia was hard, we didn’t realize that some of the hardest moments were yet to come.
The following day, we woke up in Beirut to a torrential downpour, lightening and thunder that seemed to shake the earth. We began the 50 kilometer drive to Anjar, another historic Armenian village, this time to see the several dozen families from Kesab that had gone there in search of refuge and a promise of security. We drove up through the Mount Lebanon mountain range and back down to the fertile Bekaa Valley to reach the village.
I hadn’t been to Anjar in years. It seemed more beautiful, more pristine...the trees had grown more majestic, the homes were more gentrified, the streets cleaner, even the clouds in the sky were more special. Perhaps it was all of those things, I can’t say for certain. Perhaps I needed and wanted to see it that way in the face of the potential loss of Kesab, a historic piece of the lost Cilician Kingdom that had survived. Perhaps it was because my personal history was intertwined inextricably with both Kesab and Anjar. There was an innate and profound loss swirling in the air around me.
We arrived at the Howard Karaguesian Foundation branch located in the center of Anjar where the deported families from Kesab were invited to come to receive assistance.
People were milling around outside the center. Inside, others were sitting on chairs and benches, some were talking, most were silent. There was a quiet lingering ache in the room. And then the  stories tumbled out, slowly, haltingly at first and then faster and harder. Conversations led to revelations of deep and rooted connections to one another and the land. I became part of the story, against my will at first and then willingly. I let them into my life and their narratives bled into mine.
The Armenians from Kesab who had come to Anjar appeared more desolate, they carried a pain that was not palpable in Latakia. The minute they crossed the border into Lebanon from Syria, they became refugees, they lost their life’s compass and were mere shadows of themselves. In Latakia, they could still feel Kesab, it was there, within their reach, waiting to be liberated to herald their return to their ancestral lands. In Anjar, the feelings of loss were more defined, deeper, sharper -- the minute they made the conscious decision to move forward and search for something more permanent, the magnitude of their loss seemed to knock them off balance.
They had come to Anjar not only to seek refuge but because of kinship and familiarity with the customs and dialect, because the Armenians of Anjar, descendents of the people of Musa Dagh, had suffered a similar fate; the symbolism didn’t need to be articulated, it hung in the air, heavy with meaning.
The peoples of Kesab and Musa Ler were now married by a cycle of deportation and loss.
Following their heroic 40-day battle against the Turks during the height of the Armenian Genocide, the Armenians of Musa Dagh were rescued by the French and then taken to Port Said in Egypt. With the end of the First World War in 1918, the Sanjak of Alexandretta came under French control paving the way for the Armenians of Musa Dagh to return to their villages. However, 20 years later, the Franco-Turkish Treaty of 1938 gave the region to Turkey. The Armenians of Musa Dagh were uprooted once again and after passing through Kesab and then Basit, Syria were eventually brought to Lebanon. Anjar became their new home. Some of the residents of the village of Vakif chose to stay and today Vakif remains the only ethnic Armenian village in Turkey.
About two dozen Kesabtsis who refused to be evacuated or who had been left behind, were taken to Vakif by the rebels who attacked their village. They continue to remain in Vakif, unsure of what their fate will be.
Kesab and Anjar represent two cradles of Armenian existence and life, two villages with so many connections and stories, two villages that are an integral part of my identity. After spending several hours with the Armenians of Kesab in Anjar, the village of my ancestors, after sharing stories and memories, shedding tears and after strong handshakes, we drove away, exhausted and spent. And now I am in Yerevan and I wonder what will happen to the Armenians of Kesab, I wonder about the fate of Anjar and the fate of Armenian communities in the Middle East. I don’t know what their future holds, but I do know that there is the Armenian Republic, where everything is not ideal or perfect or stable, but it must provide a promise of something better and a haven for Armenians everywhere. 

Maria Titizian

Tuesday, April 1, 2014

“ՔԵՍԱՊ ԷԼ ԺԵՄԻԼ“ (ԳԵՂԵՑԻԿ ՔԵՍԱՊԸ)



April 22, 2014  
 
“ՔԵՍԱՊ ԷԼ ԺԵՄԻԼ“ 
(ԳԵՂԵՑԻԿ ՔԵՍԱՊԸ)
 ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

Էքիզօլուխ
Հօրեղբայրս` տոքթ. Ռոպեր Ճէպէճեան, կառչած մնաց սուրիական հայրենիքին, նոյնիսկ երբ իր հարազատները (ներառեալ` իր զաւակները) ձգեցին երկիրը ու գաղթեցին: Եթէ մէկ կողմէ հաւատաց Հալէպ քաղաքին` որպէս սփիւռքահայ կարեւոր կռուանի, բայց նաեւ ունէր համակ սէր եւ կապուածութիւն Քեսապին, յատկապէս` Էքիզօլուխին… Այս սէրը իրեն համար շատ յստակ եւ շեշտուած էր այնքան, որ ան նաեւ որոշեց թաղուիլ Քեսապի մէջ, եւ այդպէս ալ եղաւ…
Գիտական-բժշկական մասնագիտութեան առընթեր, հօրեղբայրս նաեւ ունէր գեղանկարչական (ու տակաւին այլ) արժանիքներ: Ան աշակերտած էր հայազգի մեծանուն գեղանկարիչ Արմիսի` վեր. Արմենակ Միսիրեանի, որուն վարժութիւններուն ու ցուցմունքներուն հետ զարգացուցած էր այս արուեստը: 15 հոկտեմբեր 1984-ին, պետական հովանաւորութեամբ, ան կազմակերպեց գեղանկարչական իր գործերուն ցուցահանդէսը` Հալէպի թանգարանին մէջ, ուր ցուցադրուեցան իր բոլոր գործերը` նուիրուած Քեսապին: Չմոռցաւ հրաւէրները արաբերէնով տպելու եւ իր ցուցահանդէսը “Քեսապ էլ ժամիլ“ (գեղեցիկ Քեսապ) կոչելու: Ներկայ էի ցուցահանդէսին բացումին, Հալէպի մէջ, բայց “Գեղեցիկ Քեսապի“ մէջ կար աւելին, կար նաեւ իմ պատմութիւնս:                            ::
Հօրեղբօրս բնակարանը Էքիզօլուխ գիւղէն քիչ մըն ալ անդին` Մեղրաձորի բարձունքին վրայ կանգնած, պարզ ու “գեղջկական“ տուն մըն է: Մանկութեանս եւ պատանեկութեանս տարիներուն ամրան մեր արձակուրդները, նաեւ քիչ մըն ալ երկար, հոն կ՛անցընէինք: Սովորութիւն էր, որ վերածուած էր ամէն ամառ կրկնուող իրավիճակի: Տունը ներկայ օրերու հանգստաւէտ ոչ մէկ պայման ունէր, հօրեղբայրս ատիկա կը բացատրէր “գեղջկական“ իրականութեամբ, ըսելով, թէ մթնոլորտին հետ պէտք էր պատշաճիլ. տակաւին, կար բնութեան ստեղծած արուեստին հետ ապրելու անհրաժեշութիւնը: Հօրեղբայրս ժամանակը կ՛անցընէր գծելով ու գծագրելով, իսկ ես քիչ մը խաղալով, բայց նաեւ` “ձանձրացնելով“, նկատի ունենալով, որ տունը հեռու էր գիւղէն եւ չորս կողմերը (գէթ այն ժամանակ) ժխոր չկար:

Դէպի Քեսապ
Էքիզօլուխի մուտքին կայ ակը, որուն ջուրը ոչ միայն կը զովացէր, այլ նաեւ կը յագեցնէր: Պիտի խմէինք ակին ջուրէն, երբ նոր կը հասնէինք գիւղ: Կարծէք` գիւղ մտնելու առաջին նախապայմանն էր: Ակին ջուրին հաւաքուած մասին մէջ միշտ կար ձմերուկ` մէկ կամ քանի մը հատ: Պաղ ջուրը լաւագոյն ձեւն էր ձմերուկը պաղեցնելու…: Մենք պիտի խմէինք, բայց նաեւ հերթը պէտք էր տալ… իշուկներուն: Գիւղը իր ամբողջական համերաշխ մթնոլորտին մէջ է, ուր իւրաքանչիւրը իր տեղը ունէր եւ միասին կը կազմէին գեղեցիկ ու խաղաղ մեծ հայկական համայնապատկեր մը:
Գիւղին մուտքին` ձախ կողմը, կար պրն. Մարտիրոսը, որ վարժապետ-մտաւորական էր եւ միեւնոյն ժամանակ ունէր պզտիկ խանութ մը: Պրն. Մարտիրոսին հետ հայրս եւ հօրեղբայրս պիտի զրուցէին ազգային նիւթերու, հայրենի մտահոգութիւններու եւ անպայմանօրէն հայապահպանումի մասին: Ազգային զօրաւոր նկարագրի տէր անձն էր, որուն համար լեզուն եւ ինքնութիւնը ամէն բանէ վեր էին: Կը խօսէր արեւմտահայերէն, բայց անպայմանօրէն կար Քեսապի բարբառը, զոր երբեմն-երբեմն պիտի գործածէր եւ յիշեցնէր մեզի, թէ անհրաժեշտ էր զայն պահելը...                        
Էքիզօլուխ գիւղէն մինչեւ հօրեղբօրս տունը` Մեղրաձոր, ճամբան քարքարոտ էր: Չէին կուպրապատած ու հասկնալի չէր, թէ ինչո՞ւ… Երեւի այդ ալ “գեղջկական“ ըլլալու մասն էր: Կար հօրս մտահոգութիւնը. “Այս ճամբան ինքնաշարժին աքսին համար լաւ չէ…“: Կարգ մը տեղեր նոյնիսկ պէտք էր ինքնաշարժէն իջնել, որպէսզի նուազեցնէինք ծանրութիւնը` կանխելով մեծ փոսերուն մէջ աղէտ պատճառելու հաւանականութիւնը:
Պէտք էր միշտ բարեւէի Մանճա Լելոյին, ու պիտի չուշանար իր խօսքը… “Տոքթորին էխբօր որդին է…“: Լելօ կը նշանակէր քոյր, իսկ Մանճան կրճատումն էր Մանճիկեանին: Մանկութեանս ու պատանեկութեանս օրերուն կը գծուէին իմ հոգիիս մէջ մարդկային յարաբերութիւններու մէջ քոյր-մայր հաղորդականութեան հասկացողութիւնն ու գիտակցութիւնը:
Իրականութիւններ, որոնք արժէքներ միայն լեցուցին մեր կեանքի պարունակին մէջ:
Մանճա Լելոյին տունը հօրեղբօրս տունէն քիչ մը առաջ էր` աջին: Ունէր երկու կով: Անոնք անշարժ կեցած էին, կը կարծէի, թէ անոնց աչքերը սեւցած` ինծի կը նայէին: Եւ չէր ուշանար հօրս քաշքշուքը. “Կարմիր չհագնիս, կրնայ վրադ յարձակիլ…“: Մանկապատանեկան հոգիիս ու երեւակայութեանս մէջ Մանճա Լելոյին կովերը քիչ մը վախ պատճառող իրականութիւններ էին… Պէտք էր մեծնայինք, որ գիտակցէինք, թէ որքան անմեղ կրնար ըլլալ կովուն նայուածքը...                
Հօրեղբօրս տան բարձունքին վրայէն պիտի դիտէի նախ ձորը:
Այսպէս ըսած` ունի “վայրի“ ու “բնական“ գեղեցկութիւն մը, որ շատ իւրայատուկ է: Խիտ անտառներով եւ հեռուէն երեւցող նեղ արահետներ, որոնք կը տանէին դէպի վար ու խորը` Մեղրաձորը: Գիւղին տղաքը` խոզ որսալու… Կը մտածէի, թէ արդեօք կը վերադառնայի՞ն, թէ՞ կրնային կորսուիլ: Ինծի համար Մեղրաձորը կորսուող ու կորսուելու իրականութիւն էր կարծես, եւ չէի համարձակած երբեք հոն իջնել: Բայց դիտելով` կը վայելէի Պասիթի ծովեզերեքը: Արեւուն ճառագայթներուն հետ` ծովը կը ստանար փայլուն եւ շէնշող պատկեր: Ու կը լսէի հօրս բացատրութիւնը. “Լերան ետեւը Մուսա լեռն է…“: Այս նախադասութեան պիտի յաջորդէին հերոսամարտի պատմութիւնը եւ հայուն հպարտութիւնը...                        .
Վահան Թութիկեանը եւ իր ընտանիքը յաճախ կ՛այցելէին հօրեղբօրս: Յատկանշական էին իրենց “կարմրուկ“ դէմքերը, որ մէկ կողմէ առողջութեան նշան էր, բայց նաեւ հայկական արիւն էր, որ դուրս կը ժայթքէր որպէս ապրող իրականութիւն:
Մուսա Լեռը` Ռաս Պասիթէն
Մեղրաձորէն Էքիզօլուխ, շրջակայ գիւղերը եւ Քեսապ…Բնութիւնը,անտառները, անասունները, ջուրը, խնձորները` “Կոլտըն“-ն ու “Չըպըխճեան“, բայց անպայմանօրէն իւրաքանչիւր հայ անհատը եւ ընտանիքը:                    :
“Չոց ես“ ու պատասխանը` “աղւիոր եմ“… Եւ որոնց հետ մէկ-մէկ ապրեցայ մանկութենէն մինչեւ պատանեկութիւն տանող “աղւիոր“ օրերը… Եկեղեցիները եւ ազգային կառոյցները, նահատակներու արեամբ կանգուն մնացած եւ վերապրող իրականութիւնները, որոնք լեցուցին պատանեկան հոգիիս մէջ գերակայութիւնը, թէ ի՛նչ կրնայ նշանակել...                    վերապրիլը:               :
Եւ վերապրիլը` որպէս հայ եւ որպէս մարդ, ազգային ու մարդկային ինքնագիտակցութեամբ եւ արժէքներով…                   ...
Այսօր միայն հեռուէն կրնամ դիտել Քեսապը: Բռնագրաւումը ու տակաւին խափանարարական այլ արարքները հեռացուցին Քեսապը մեր ֆիզիքական տեսադաշտէն: Բայց արդեօք կրցա՞ն (ու տակաւին կրնա՞ն) հեռացնել զայն մեր հոգեկան ու իմացական հորիզոնէն:                          :
Երեւի դարձեալ պէտք է յիշեցնել, թէ Քեսապի ու շրջանի գիւղերուն մէջ կայ հայուն նահատակի նուիրուած արիւնը: Ու այդ արիւնը կենդանի է եւ հայուն տուած է տրոփող սիրտ մը ու վիթխարի հոգի մը, որ մինչեւ այսօր տակաւին վեհօրէն կը կանգնի որպէս վերապրող իրականութիւն: Եւ այս վերապրիլը կարելի չէ բռնագրաւել, ոչ ալ` խափանել… Այլ այս վերապրիլը պիտի շարունակէ մնալ հայուն կեանքին համար ամուր կռուան:
Եթէ այսօր Մեղրաձորին ալ կը նայիմ միայն հեռուէն, բայց շատ յստակ կը տեսնեմ անոր “վայրի“ ու “բնական“ գեղեցկութիւնը, որուն խորերէն Քեսապի մեր հայ տղաքը դարձեալ դուրս կու գան որպէս ապրող իրականութիւն` առանց “կորսուելու“… Անոնք գիտեն իրենց “տան ճամբան“ եւ կ՛ուզեն ամուր կառչիլ անոր…
Իսկ մեզի համար, հեռու թէ մօտ, “Քեսապ էլ ժեմիլ“ կը մնայ միշտ գեղեցիկ, բայց նաեւ` ազգային հպարտութեան աղբիւր եւ հիմք…:                  :
“Քեսապ Էլ ժեմիլ“-ը (գեղեցիկ Քեսապ)` մանկութենէս դէպի պատանեկութիւն եւ մինչեւ այսօր… Մեր կեանքերուն գեղեցիկ արժէքը աւելցնող վերապրող իրականութիւն: